آیا تدبّر در قرآن یک وظیفه است؟
تدبّر قرآن یک وظیفه است زیرا:
1) غایت نزول قرآن تدبّر در آن معرفی شده است.
كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُواْ ءَايَاتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُوْلُواْ الْأَلْبَاب"[i]
2) پیامبر و اهل بیت مردم را نسبت به تدبّر قرآن امر کرده اند.
عَنِ النَّبِيِّ : مَعَاشِرَ النَّاسِ تدبّروا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آيَاتِهِ وَ انْظُرُوا فِي مُحْكَمَاتِهِ وَ لَا تَتَّبِعُوا مُتَشَابِهَه[ii] پيامبر اعظم در خطبه غدیر خطاب به مردم مي فرمودند: اي گروه مردم! در قرآن تدبّر کنید، و آياتش را بفهمید، و به محكمات آن نظر کنید، و از آيات متشابه پيروي نكنيد،
3) سیره اهل بیت بر قرائت متدبّرانه و قرائت با تدبّر خواسته آنان از خدا بوده است.
عن أَبي عبد اللَّه أَنه كان مِن دعائِه إذا أخذَ مصحفَ القرآنِ و الجامعِ قبلَ أن يَقرأ القرآنَ و قَبل أن يَنشُرَه يَقول حينَ يأخذُه بِيمينه بسم الله ... اللهم ... لا تجعل قرائتي قراءةً لا تدبّر فيها بل اجعلني أتدبّر آياتَه و أحكامَه آخذاً بشرائعِ دينِك ...[iii] امام صادق هنگامي كه قرآن را به دست مي‌گرفتند، پيش از خواندن و باز كردن آن در حالي كه قرآن را در دست راست مي‌گرفتند، چنين دعا مي‌كردند: به نام خدا ... خدايا... قرائت مرا قرائتي كه تدبّر در آن نيست قرار مده؛ بلكه مرا آن گونه قرار بده كه در آيات و احكام آن تدبّر كنم، در حالي كه قوانين دين تو را اخذ مي‌كنم.
4) قرائت بی تدبّر سودی ندارد.
امیر المومنین می فرماید: أَلَا لَا خَيْرَ فِي قِرَاءَةٍ لَيْسَ فِيهَا تدبّر[iv] آگاه باشيد، فايده‌اي در قرائت بدون تدبّر نيست.
رهبر معظم انقلاب می فرماید: قرآن را باز كنيد، بنشينيد، با حضور قلب، ده آيه، بيست آيه، پنجاه آيه، صد آيه بخوانيد. قرآن را براى تدبّر كردن و فهميدن و استفاده كردن بخوانيد. يك نوع قرآن خواندن اين است كه انسان ظاهر قرآن را بگيرد بخواند تا آخر. اين نوع، نمىخواهيم بگوئيم هيچ اثرى ندارد. البته بنده سابقها مىگفتم هيچ اثر ندارد، بعد تجديد نظر كردم. نمىشود گفت هيچ اثر ندارد، ولى اثرش در قبال آن اثرى كه متوقعِ از تلاوت قرآن است، شبيه هيچ است؛ نزديك هيچ است...در روايت هست كه سوره را وقتىكه مىخوانيد، همت شما اين نباشد كه به آخر سوره برسيد، همت شما اين باشد كه قرآن را بفهميد؛ و لو حالا به آخر سوره، به وسط سوره، وسط جزء، به وسط حزب نرسيد و آن را تمام هم نكنيد؛ تأمل و تدبّر كنيد. قرآن را اينگونه بخوانيد. اگر كسى با قرآن مأنوس بشود، از قرآن دل نمىكَند. اگر ما با قرآن مأنوس بشويم، حقيقتاً از قرآن دل نمىكَنيم.[v]
5) از سرسری خواندن قرآن باید پرهیز نمود
رهبر معظم انقلاب می فرماید: اشكال عمده در كار قرآن خوانيهاي بي‌تأمّل، اين است كه اصلاً روي جملات درنگ نمي‌كنند. خوب؛ شما وقتي سخن حكيمي، يا سخنِ حكمت‌آميزي را مي‌شنويد، بايد به آن دل بدهيد؛ بدون دل دادن كه اصلاً انسان مُراد را نمي‌فهمد. هر كتاب عادّي - بخصوص اگر كتاب پُرمغزي باشد، بخصوص اگر حكيم فرزانه‌ي بزرگي آن را نوشته باشد - همين حالت را دارد. اگر سرسري بخوانيد و رد شويد، از آن چيزي نمي‌فهميد. قرآن مي‌گويد: « مرا سرسري نخوانيد » قرآن از عالي‌ترين مقام است؛ از قلّه‌ي معرفت عالم وجود است. اين است كه انسان بايد تأمّل كند و چون عمق اين آيات و اين مفاهيم، خيلي زياد است، هركسي تأمّل كند، از آن استفاده خواهد كرد.[vi]
[i]. ص، 29.
[ii]. وسائلالشيعة، ج27، ص193.
[iii]. مستدرك الوسائل، ج4، ص372.
[iv]. اصول كافي، ج 1، ص36.
[v]. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار با قاريان قرآن22/ 06/ 1386
[vi]. گفت و شنود رهبر معظم انقلاب اسلامى به مناسبت ميلاد حضرت فاطمه‌ي زهرا 18/07/77